wtorek, 15 lutego 2011

Zbiór, suszenie i przechowywanie surowców zielarskich...



Aby surowiec zielarski odpowiadał stawianym mu wymaganiom, powinien być zebrany we właściwym terminie, odpowiednio wysuszony i prawidłowo przechowywany. Podstawowym warunkiem, do którego zależy jakość każdego surowca, jest przeprowadzenie zbioru we właściwy czasie. Powinien on być wykonany w momencie największego zbioru we właściwym czasie. Powinien on być wykonany w momencie największego nagromadzenia w roślinie związków czynnych, od którego zależy działanie farmakologiczne surowca. Okres zbioru jest różny dla poszczególnych grup surowców, ale nawet w obrębie grupy mogą występować dość duże różnice w czasie.

Korę (Cortex) zbiera się zwykle wczesną wiosną, kiedy można ją łatwo zdjąć z drewna. W naszych bowiem warunkach klimatycznych w okresie wiosennym rozpoczyna się intensywny wzrost roślin i między korą a drewnem powstaje warstwa młodych, cienkościennych komórek twórczych, luźno z nimi złączona, co ułatwia oderwanie kory. Termin zbioru zależy w tym przypadku od rozpoczęcia wegetacji przez poszczególne gatunki roślin. Najwcześniej można u nas zdejmować korę wierzby, a najpóźniej korę dębu.

Korę zbiera się z gałązek młodych, od 2- do 4-letnich, zdrowych, gładkich, wyłącznie z gałęzi ściętych. kora z gałązek starszych jest z reguły uboższa w związki czynne. Do zdejmowania kory używa się noży ze stali nierdzewnej, gdyż garbniki zawarte w korze reagują z żelazem stali zwykłej, powodując ciemne zabarwienie surowca. Nie zbiera się kory przez zestrugiwanie jej nożem, ponieważ otrzymywany surowiec zanieczyszczony jest drewnem.

Korzenie (Radix) i kłącze (Rhizoma) zbiera się w okresie spoczynku, już po utracie części nadziemnych, kiedy w organach podziemnych rośliny zgromadziły największą ilość związków czynnych, najczęściej późną jesienią lub zimą, o ile pozwalają na to warunki atmosferyczne. Można też zbierać je bardzo wczesną wiosną, zanim rośliny zaczną wypuszczać nowe pędy, gdyż później zawartość składników czynnych zaczyna się wyraźnie zmniejszać. Czasem, jak w przypadku kozłka, zbiera się korzenie i kłącza wiosną przed okresem zakwitania, ponieważ wtedy właśnie zawartość związków czynnych jest największa.

Kwiat (Flos), koszyczek (Anthodium) i kwiatostan (Inflorescentia), należy zbierać w początkach zakwitania, czasem, jak w przypadku dziewanny w pełni kwitnienia, kiedy kwiaty są w początkowym stadium przekwitania i korony łatwo dają się odrywać. Nigdy jednak nie zrywa się kwiatów już przekwitłych. Zdejmuje się kwiaty bardzo delikatnie i układa lekko w koszykach, gdyż zgniecione łatwo ciemnieją i tracą wartość.

Ziele (Herba) zbiera się przeważnie w okresie, kiedy roślina rozpoczyna kwitnienie, gdyż wszystkie jej części zawierają wówczas najwięcej związków czynnych. Ponadto łodyga nie jest wtedy jeszcze zdrewniała i daje się wykorzystać na równi z liśćmi. Czasem jak w przypadku lobelii, zbiera się ziele w okresie przekwitania i owocowania. Zasada powyższa nie odnosi się do skrzypu, ponieważ roślina ta nigdy kwiatów nie wytwarza.

Owoce (Fructus) soczyste zbiera się do suszenia dojrzałe, gdy mają już prawidłową barwę, ale są jeszcze jędrne i twardawe. Owoce przejrzałe sklejają się w czasie suszenia i dają surowiec niepełnowartościowy. Można stosować je tylko do natychmiastowego przerobu w stanie świeżym, np. na syrop.

Owoce suche oraz nasiona (Semen) należy zbierać, kiedy już dojrzewają, ale się jeszcze nie osypują. W przypadku owoców i nasion nierównomiernie dojrzewających i osypujących się nie należy czekać na dojrzewanie wszystkich, lecz zbierać, kiedy dojrzała większość owoców lub nasion. Najczęściej ścian się całe łodygi z owocostanami, suszy na wolnym powietrzu i omłaca.

Pączki (Gemmae) zbiera się pod koniec zimy lub bardzo wczesną wiosną, kiedy zaznaczają się w nich pewne procesy wzrostowe, przejawiające się pęcznieniem, ale gdy one jeszcze nie pękają.

Ważną jest również sprawą wybór dnia, a nawet godziny zbioru, gdyż światło słoneczne ma zasadniczy wpływ na syntezę i zawartość związków czynnych. Z tego powodu części nadziemne większości roślin zbiera się w dni pogodne w porze największego nasłonecznienia (około południa). Kwiaty szybko przekwitające, np. dziewanny, zbiera się codziennie, a czasem dwukrotnie w ciągu dnia.

Okres suszenia powinien być możliwie najkrótszy, gdyż w czasie więdnięcia następuje powolny rozkład związków czynnych. Z tego powodu części nadziemne roślin powinny być w momencie zbioru suche. Nie należy ich zbierać w dni deszczowe, lecz w czasie słonecznej pogody- dopiero po dokładnym obeschnięciu rosy i przed jej wieczornym opadnięciem. Tylko niektóre surowce łatwo obsypujące się, jak zarodniki widłaka lub owoc kminku, należy zbierać z rosą rano i wieczorem bądź w dni pochmurne.

Mniej wrażliwe na wilgoć i są części podziemne roślin, jak korzenie i kłącza, można je więc zbierać nawet w dni deszczowe, ale tylko wtedy, gdy maja być suszone w suszarniach ogrzewanych.

Nie należy nigdy zbierać roślin leczniczych w miejscach skażonych, wzdłuż dróg, na nasypach kolejowych i w pobliżu zakładów przemysłowych, ponieważ zawierają one szkodliwe związki ołowiu lub inne substancje emitowane w powietrze ze spalinami.

Zebrany surowiec sortuje się niezwłocznie, odrzuca zanieczyszczenia i okazy z objawami chorobowymi, uszkodzone przez szkodniki, fragmenty zbrunatniałe, zdrewniałe usychające lub już obumarłe. Korzenie i kłącza otrząsa się z resztek ziemi i piasku, następnie szybko myje w wodzie bieżącej, osusza w przewiewie rozłożone cienką warstwą i odrzuca wszelkie niepotrzebne części, jak resztki łodyg. Niektóre koruje się przed suszeniem nierdzewnym nożem, np. korzeń lukrecji. Grubsze korzenie tnie się podłużnie dla ułatwienia suszenia i niezwłocznie rozkłada się w suszarni na półkach.

Części nadziemne roślin, jak liście, kwiaty i ziele, zbierane w okresie wiosenno-letnim podczas suchej i ciepłej pogody, suszy się przeważnie w warunkach naturalnych w miejscach zacienionych i przewiewnych, rozłożone cienką warstwą na półkach pokrytych papierem. Unika się bezpośredniego dostępu światła słonecznego, które niszczy barwniki i związki czynne surowca. Szczególnie wrażliwe są kwiaty, liście i ziela. można natomiast suszyć na świetle korzenie, kory i kłącza.

Niektóre kwiaty, np. chabru, liście bobrka czy ziele konwalii, trudno wysychają w warunkach naturalnych i wymagają suszarni ogrzewanej. Konieczna jest ona również do suszenia wszelkich surowców zbieranych latem w czasie pogody ziemnej i deszczowej.

Surowce soczyste, jak owoce borówki czernicy, maliny, bzu czarnego wymagają suszarni ogrzewanej. Również korzenie i kłącza zbierane późną jesienią lub wczesną wiosna, w okresie wilgotnym i chłodnym, oraz surowce zbierane zimą, jak ziele jemioły, należy suszyć w suszarni ogrzewanej. Temperatura stosowana w suszarniach ogrzewanych wynosi 30-60ºC. Przy surowcach zawierających olejki eteryczne nie należy przekraczać 35ºC. Dla przyspieszenie suszenia niezbędny jest przewiew powietrza, który jednak przy surowcach olejkowych nie powinien być zbyt silny.

Należy pamiętać, że w czasie suszenia nie wszystkie części surowca wysychają równomiernie. W zielu długo pozostają wilgotne łodygi, a liściach ogonki. Takie niedokładne wysuszone elementy łatwo pleśnieją w czasie przechowywania i powodują zniszczenie surowca.

Wysuszony surowiec przechowuje się w szczelnych opakowaniach papierowych lub płóciennych, blaszankach albo słoikach szklanych w miejscach suchych i możliwe chłodnych, zabezpieczone przed dostępem światła. Niektóre surowce, zwłaszcza korzenie i kłącza, należy chronić przed owadami oraz gryzoniami. Te ostatnie lubią szczególnie owoc anyżu. Korzeń waleriany natomiast stanowi przynętę dla kotów.

Większość surowców zielarskich należy wymieniać corocznie. Jednym z wyjątków jest kora kruszyny, która nadaje się do użytku dopiero po rocznym okresie przechowywania, gdyż w przeciwnym razie działa wymiotnie.

Zamrażanie
Świeże i młode liście zamrożone zachowują swoją barwę, aromat i większość składników odżywczych. Tracą jednak (zwłaszcza te bardziej delikatne, jak trybula, bazylia, estragon) swoje właściwości lecznicze. Niektórzy są zdania, że do dłuższego przechowywania liście powinny być wcześniej sparzone. Większość autorów poleca jednak opłukanie ziół i strząśnięcie z nich wody. Zioła (najlepiej w całości, gdyż posiekane tracą część aromatu) należy pakować w plastikowe woreczki i umieścić w miejscu zamrażania. Liście można też drobno poszatkować, napełnić nimi formy do kostek lodu i zalać wodą (jedna kostka zawiera 1 łyżeczkę ziół). Kwiaty i liś-cie roślin, takich jak ogórecznik czy mięta, mrożone w kostkach lodu, są atrakcyjnym dodatkiem do napojów i deserów.

Konserwowanie
Zioła możemy konserwować w occie lub oleju, poprzez solenie (4 rozdrobnione części wagowe ziół, wymieszane z 1 częścią wagową soli, przechowywane w słoikach), możemy sporządzać z nich wyciągi wodne i alkoholowe, wyciągi z miodem i cukrem, maceraty, soki, syropy, nalewki i masła.





www.nutrivitality.pl
www.panacea.pl

2 komentarze: